199 lat temu powstało Księstwo Warszawskie

22 VII 1807, Drezno, Pałac Królewski –
Cesarz Francuzów Napoleon I Bonaparte nadaje Księstwu Warszawskiemu konstytucję normującą ustrój państwa jako monarchii konstytucyjnej.Komentarz: Księstwo Warszawskie zostało utworzone przez Napoleona I po zwycięstwie nad Prusami i Austrią, na mocy traktatów pokojowych zawartych w Tylży 7 i 9 VII 1807 r. Dzieliło się na 6 departamentów: warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki i łomżyński. Gdańsk wraz z najbliższą okolicą stał się wolnym miastem pod protektoratem Francji. Rosji odstąpiono obwód białostocki. W 1809 r. do Księstwa przyłączono ziemie trzeciego zaboru austriackiego z Krakowem, Sandomierzem i Lublinem, które podzielono na 4 departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki.

Ustrój państwa normowała wydana 22 VII 1807 r. Konstytucja. Na mocy jej postanowień Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. Tron objął sojusznik Napoleona, król saski Fryderyk August III, przyjmując tytuł księcia warszawskiego. Sprawował on najwyższą władzę wykonawczą, mając do pomocy rząd i Radę Stanu, która tworzyli wysocy ministrowie i referendarze. Rada Stanu przygotowywała wszelkie projekty praw i kontrolowała administrację. Dwuizbowy sejm (senat i izba poselska znacznie mniejsza niż przed rozbiorami), miał ograniczone kompetencje. W izbie poselskiej oprócz przedstawicieli szlachty zasiadać mieli także reprezentanci innych stanów, wybierani przez zgromadzenia gminne. Sejm otrzymał prawo dyskutowania i uchwalania projektów przedstawionych wcześniej przez rząd. Prawo wyborcze przyznano bogatym i średniozamożnym mieszczanom, inteligencji (nauczycielom, oficerom, księżom itp.), a nawet pewnej liczbie chłopów.

Na mocy postanowień Konstytucji 1807 r. Księstwo Warszawskie było monarchią konstytucyjną. Konstytucja wraz z wprowadzonym równocześnie Kodeksem Cywilnym Napoleona obalała dawną nierówność stanową. Głosząc zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa, likwidowała odrębne sądy na rzecz jednolitego sądownictwa dla wszystkich obywateli kraju. Znosiła poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą; nie podjęto jednak decyzji o ich uwłaszczeniu. Późniejszy dekret z 21 XII 1807 r. przyznawał dziedzicom pełne prawo własności chłopskich gospodarstw i pozwalał na usuwanie chłopa z ziemi. Zasady Konstytucji Księstwa Warszawskiego wzorowane były w dużej mierze na ustroju Cesarstwa Francuskiego. Księstwo Warszawskie nie miało odrębnej dyplomacji, polityka zagraniczna należała do uprawnień króla saskiego. W Warszawie przebywał stały rezydent (przedstawiciel) Francji, faktycznie kontrolujący polskie władze. Armia Księstwa podlegała zwierzchnictwu francuskiemu. Naczelnym wodzem i zarazem ministrem wojny został ks. Józef Poniatowski.

W 1809 r. w czasie wojny austriacko-francuskiej część oddziałów polskich została odesłana pod zwierzchnictwo Napoleona. Ofensywa wojsk polskich pod wodzą Poniatowskiego w Galicji spowodowała, że mocą traktatu pokojowego z 15 X 1809 r. większość ziem zaboru austriackiego zdobytych w trakcie kampanii przyłączono do Księstwa Warszawskiego (departamenty: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki).

Armia Księstwa brała udział w wyprawie Napoleona na Moskwę w 1812 r. Klęska Napoleona w bitwie pod Lipskiem (16-19 X 1813 r.) oznaczała kres istnienia Księstwa Warszawskiego. Ustawa konstytucyjna została opracowana w kancelarii cesarskiej według wskazówek Napoleona i w niewielkim tylko stopniu uwzględniała propozycje zgłaszane przez Komisję Rządzącą. Tekst jej opublikowano w paryskim „Moniteur” i gazetach warszawskich (po francusku i w tłumaczeniu polskim).

Po wprowadzeniu w Księstwie władz konstytucyjnych dokonano powtórnej urzędowej publikacji tekstu francuskiego z nowym przekładem polskim, w formie osobnego druku i na początku pierwszego numeru Dziennika Praw. Tekst francuski był tekstem autentycznym. Konstytucja nie przewidywała zmiany procedury jej postanowień. Do króla należało „dopełnianie” Konstytucji za pomocą tzw. „urządzeń”, których projekty miały być przedyskutowane w Radzie Stanu. Chodziło tu przede wszystkim o akty wykonawcze do poszczególnych postanowień Konstytucji. W przypadku konieczności wydania przepisów, zmieniających wyraźnie Konstytucję, lub problemów z interpretacją tekstu zwracano się o zgodę lub wyjaśnienia do Napoleona lub jego ministra sekretarza stanu, i tak m.in.: dekret z 24 II 1810 r. dokonał odpowiednich zmian w Konstytucji w związku z rozciągnięciem jej mocy obowiązującej na ziemie przyłączone do Księstwa w 1809 r. Pomimo silnych związków z Francją i podporządkowania polityki Księstwa Warszawskiego interesom Cesarstwa, było ono odrębnym państwem i na mocy swej konstytucji kontynuacją państwowości i prawa Polski.

Istnienie Księstwa spowodowało, że po zwycięstwie nad Napoleonem niemożliwy stał się dla państw zaborczych powrót do stanu z 1795 r., co znalazło odbicie w postanowieniach kongresu wiedeńskiego.

Dorota Lewandowska polska.pl