Pisanki na każdą okazję
Dekorowanie jaj oraz dzielenie się nimi – to nieodłączne elementy świąt wielkanocnych. Zdobienie pisanek ma w Polsce bardzo długą tradycję, która sięga X w. W słowiańskich wierzeniach ludowych jajko to symbol pomyślności.Zakopane na polu w pierwszy dzień Wielkanocy miało zapewnić urodzaj, rzucone w ogień – gasić pożar, a wkopane pod budowany dom – zagwarantować jego mieszkańcom szczęście i dostatek. Wierzono, że wydmuszki położone pod drzewa owocowe spowodują obfite zbiory; dobrze też było toczyć jajko po grzbietach domowych zwierząt, by były dorodne i zdrowe.
Pisanki były również przydatne w nawiązywaniu więzów przyjaźni i miłości, odgrywały dużą rolę w kojarzeniu małżeństw. Związane były także z kultem zmarłych, składano je na grobach bliskich. Wielkanocne jajko toczone po ludzkim ciele leczyło rozmaite dolegliwości – od przeziębienia po rany postrzałowe. Umycie się w wodzie z naczynia, w którym znajdowała się kraszanka, działało jak środek upiększający.
W obecnej tradycji uroczyste śniadanie wielkanocne poprzedza ceremonia dzielenia się poświęconym jajkiem oraz serdeczne życzenia radości, zdrowia i szczęścia w życiu rodzinnym, które składają sobie nawzajem uczestnicy święconego. Dzielenie się jajkiem przypomina przełamywanie opłatka na początku wieczerzy wigilijnej i wyraża – podobnie jak obrzęd bożonarodzeniowy – przyjaźń, miłość i życzliwość, a ponadto – rzadko kiedy świadomie wypowiadane – życzenia płodności.
Oklejanki, malowanki, kraszanki i byczki
Dawniej używano tylko naturalnych barwników. Jajko zanurzone w wywarze z kory dębowej lub z łupin orzecha włoskiego było czarne; fioletowe – jeśli zanurzyło się je w wywarze z kwiatów malwy; różowe – gdy do barwienia użyło się soku z buraka.
Zdobienie wielkanocnych jaj było niegdyś częścią przygotowań do świąt, które należało zakończyć najpóźniej w Wielkim Tygodniu.
Greckie podanie z X w. autorstwo obyczaju malowania jaj przypisuje Marii Magdalenie, która dowiedziawszy się od anioła o zmartwychwstaniu Jezusa, pobiegła do domu i tam zobaczyła, że wszystkie jaja zabarwiły się na czerwono. W innych legendach dotyczących jajek również pojawia się czerwień, jako kolor krwi związany z narodzinami życia.
Najpopularniejszą w Polsce metodą zdobienia jaj jest technika batikowa, czyli rysowanie gorącym woskiem wzorów, a następnie zanurzanie jaj w barwniku. Wyskrobywanie wzorów ostrym narzędziem znane jest na terenach południowo-zachodnich. Naklejanie wycinanek z papieru rozpowszechniło się w okolicach Łowicza, a oklejanki z włóczki czy sitowia cieszą się popularnością na Kurpiach. Najrzadziej spotykaną metodą jest wytrawianie wzorów kwasem.
Jednobarwne jajka bez wzorów to malowanki, kraszanki lub byczki, a kolorowe z wyskrobanymi motywami noszą nazwę skrobanek lub rysowanek.
Świat zamknięty w skorupce
Najstarsze polskie pisanki, pochodzące z końca X w., znalezione zostały przed laty podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek, gdzie odkryto pozostałości grodu słowiańskiego. Wykonane zostały z wapienia. Rysowano na nich roztopionym woskiem wzór, a następnie wkładano je do barwnika – wywaru z łupin cebuli lub ochry, które nadawały złocistoczerwoną barwę.
Najstarsze znalezione pisanki na świecie pochodzą z sumeryjskiej Mezopotamii. Jako symbol Afrodyty jajko czczone było w starożytnej Grecji, w starożytnym Egipcie było atrybutem bogini Path.
Malowane ptasie jaja były symbolem życia, płodności i miłości. Według mitów indyjskich i filipińskich, z gigantycznego jaja powstał świat.