Tetrapod – w świętokrzyskim zaczęło się życie
W regionie świętokrzyskim wokół tetrapoda, którego ślady sprzed 395 mln lat odkryli i opisali naukowcy z Kielc, natychmiast zogniskowało się życie polityczne, samorządowe, kulturalne, turystyczne – oto kalendarium wydarzeń, jakie wywołali naukowcy i ich prehistoryczny czworonóg.Na początku roku 7 stycznia prestiżowe czasopismo „Nature” opublikowało artykuł naukowców Piotra Szreka z Państwowego Instytutu Geologicznego oraz Grzegorza Niedźwiedzkiego z Uniwersytetu Warszawskiego (absolwentów kieleckiego Technikum Geologicznego), którzy ujawnili i opisali sensacyjne odkrycie jakiego dokonał Zbigniew Złonkiewicz w kamieniołomie w Zachełmiu w gminie Zagnańsk. Wynika z niego, że pojawienie się pierwszych kręgowców na lądzie miało miejsce o 18 milionów lat wcześniej, niż do tej pory sądzono. Znalezisko pochodzi z okresu dewońskiego, sprzed 395 mln lat.
W piątek, 15 stycznia plany promocyjne ogłosiła Regionalna Organizacja Turystyczna, modyfikując między innymi hasło regionu, które teraz będzie brzmiało „Świętokrzyskie czaruje – tu zaczęło się życie”. Także marszałek województwa, Adam Jarubas ogłosił chęć budowania klastra, skupiającego stowarzyszenia naukowe i organizacje gospodarcze, które mają budować swoją ofertę z wykorzystaniem odkrycia w Zachełmiu. Logotyp Świętokrzyskiego Szlaku Archeo-Geologicznego będzie nawiązywał do tetrapoda.
Od poniedziałku 18 stycznia figurę tetrapoda można już oglądać w Bałtowskim Parku Jurajskim. Umieszczenie jej w Bałtowie jest elementem budowy Świętokrzyskiego Szlaku Archeologiczno- Geologicznego. Na jego trasie znajdzie się ponad 20 miejsc, wśród nich Krzemionki Opatowskie, rezerwaty: Wietrznia i Kadzielnia w Kielcach, a także kamieniołom Zachełmie.
Na terenie Rezerwatu Archeologiczno-Przyrodniczego w Krzemionkach, w sąsiedztwie wioski neolitycznej, powstanie nowoczesny zespół wystawienniczo-konferencyjny połączony z istniejącą już podziemną galerią. To tylko niektóre pomysły, które będą realizowane.
We wtorek, 19 stycznia radni Zagnańska podczas nadzwyczajnej sesji zdecydowali o skierowaniu projektu zagospodarowania miejsc atrakcyjnych turystycznie, takich jak były kamieniołom Zachełmie i dąb Bartek do finansowania ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego. W sesji wzięli udział m.in. Piotr Szrek oraz odkrywca śladów tetrapoda – Zbigniew Złonkiewicz.
W środę 20 stycznia premier Donald Tusk wręczając kilkudziesięciu polskim naukowcom doroczne nagrody za rozprawy doktorskie, habilitacyjne i działalność naukową specjalnie wyróżnił Grzegorza Niedźwiedzkiego i Piotra Szreka specjalną nagrodą. Naukowcy zrewanżowali się, wręczając premierowi fragmenty skał z Gór Świętokrzyskich z drobnymi skamielinami oraz egzemplarz tygodnika „Nature” z ich artykułem.
Kamieniołom istniejący od XVII w. leży na terenie gminy Zagnańsk w Suchedniowsko – Oblęgorskim Parku Krajobrazowym u podnóża Góry Chełm, zwanej też Chełmową, która wznosi się na wysokość 399 m n.p.m. W zachodniej części wzgórza powstało rozlegle, pokopalniane wyrobisko w złożu dolomitu o głębokości 20 m. Ogólna powierzchnia wyrobiska wynosi 4, 56 ha.
Wydobywany był w nim kamień przeznaczony m.in. do budowy linii kolejowej Radom – Kielce. Po II wonie światowej eksploatację systemem odstrzałów w kopalni „Zachełmie” prowadziła Kopalnia Skalnych Surowców Drogowych w Wiśniówce. Rocznie wydobywano tu do 100 tys. ton kruszywa drogowego. Zasoby wówczas oceniano na ponad 8 mln ton. Jednak wybuchy w kopalni naruszyły stosunki wodne oraz zagrażały stabilności kościoła i linii kolejowej. Pod koniec lat 80. zaprzestano eksploatacji i kamieniołom zamknięto.
W 1987 r. ustanowiony został pomnik przyrody pn. „Odsłonięcie geologiczne na Górze Chełm”. Jego profil skalny jest o wysokości 20 m i długości. 50 m. Przedstawia on „zjawisko kontaktu warstw dolomitów ze zlepieńcami i piaskowcami oraz mineralizację skał węglanowych hematytem i barytem”.
Trzon „Odsłonięcia” stanowią szare dolomity środkowo dewońskie, tzw. „żywetu dolnego”, uformowane 385 mln lat temu. Natomiast otoczony jest on wiśniowymi piaskowcami i zlepieńcami permsko – triasowymi, które powstały 245 mln lat. Góra Chełm i kamieniołom położone są kilkaset metrów od drogi z Zagnańska do Barczy. Najłatwiej do kamieniołomu i na szczyt dojść ścieżką spod kościoła.
Tekst: Andrzej Piskulak
Rysunek: G. Niedźwiedzki
Foto: K. Zaremba